Vakantienederlanders

In het buitenland heb je twee soorten Nederlanders; zij die alles vergelijken met Nederland (en zich graag omringen met andere kaaskoppen), en zij die andere Nederlanders uit de weg gaan en eigenlijk niet eens hun eigen taal willen spreken (ze zullen in het vakantieland maar denken dat jij ook zo’n onbehouwen boer bent!).

“Ja gozer. We waren naar Berlijn en we wilden even lekker los gaan. En wij maar denken dat in Berlijn om de tien meter een kroeg en een club zit, niet dus! Vet zwak.” Berlijn. Een stad die bekend is om zijn bruisende energie, en mijn (ex)klasgenoten lopen te klagen omdat er ‘te weinig te doen is’? “We moesten echt een club googlen. En toen gingen we uiteindelijk naar de hipste club van Berlijn, was dat in een oud fabriekspand. Echt raar jongen.” Zo raar is dat eigenlijk niet, dan doe je tenminste nog iets zinnigs met leegstaande panden. Niet zoals hier in Nederland waar halve industrieterreinen leegstaan maar waar krakers weg worden gemept door de politie… “Ja maar man. Je zat wel in Berlijn, da’s anders daar.” Mijn ex-klasgenoot wordt door zijn vriend op de vingers getikt. Maar of hij met zijn opmerking iets positiefs bedoelt is mij een raadsel. “Gozer, Berlijn is raar. Dachten we ergens lekker Duits te gaan eten. Konden we alleen maar sushi, Italiaans, Mexicaans en dat soort shit vinden. Echt allemaal heel modern. Wij wilden gewoon ergens een stukkie vlees eten.” Auw… Vlees, aardappels en groenten…kan het nog Hollandser? “Volgende week Glasgow man. Wat stom dat je daar niet met normaal geld kan betalen. Ik moet nog naar de bank om die stomme ponden te regelen.”

Berlijn, Glasgow, Praag, steden die geroemd worden om hun cultuur, om hun ‘wereldsheid’ en moderniteit, en mijn klasgenoten klagen dat het er niet hetzelfde is als ‘thuis’. Want sinds wanneer is de pond (die toch al enkele eeuwen bestaat) geen ‘normaal geld’? Sinds wanneer is het verschrikkelijk als je eens iets anders moet eten? En sinds wanneer is het iets als je iets verder moet lopen voor een club met echte kwaliteit? Kennelijk is het dodelijk want ik hoor er vaker mensen over klagen op mijn universiteit. Maar gelukkig zijn er ook anderen. “Ja man, ik ga mee met de reis naar Praag! Wordt te gek! Utrecht en Amsterdam ken ik nou wel.” “Joh, we mogen wel eens even wat Tsjechisch leren. Mijn Duits is echt vercrackt.” “Weet je hoe goed dat bier daar is? Daarna drink je hier echt niet meer!” Nog steeds niet de boodschap waarop een land misschien hoopt, maar voor studenten is dit het grootste compliment dat ze een vakantieland kunnen geven.

Kaskraker belangrijker dan identiteit bij historische film

“God schonk ons ondernemingslust!” De preek schalt door de zalen van Tuschinski. Het publiek zit aan Nova Zembla gekluisterd. Ondernemingslust zou een typisch Hollands trekje moeten zijn, dus gaan we naar films die ons daaraan herinneren omdat we behoefte hebben aan dat ‘typische Nederlandse’? Of zijn historische films gewoon beter entertainment geworden in de afgelopen jaren? “Historische films zijn van actueel, politiek, cultureel en maatschappelijk belang,” aldus producent San Fu Maltha.

In de periode 2000 tot 2011 zijn er ruim 300 grote Nederlandse speelfilms in de bioscoop gegaan, waarvan 11 historische films. Zes daarvan zijn de afgelopen twee jaar (2010/2011) gemaakt, met nog enkele andere op het schema voor 2012. Ondertussen staan verschillende politici ons toe te schreeuwen hoe ‘ons land’ verandert en steeds minder ‘Nederlands’ wordt. Heeft de toename van historische films iets te maken met een zoektocht van kijkers naar ‘de eigen identiteit als Nederlander’?

Inleven

 Volgens sociaal psycholoog Juliette Walma van der Molen neemt de interesse van de kijker in historische films niet toe omdat mensen op zoek zijn naar hun ‘Nederlandse achtergrond’ maar doordat we ons graag inleven in films. “De afgelopen jaren zijn kijkers steeds meer gewend geraakt aan het fenomeen ‘reality’. Dit komt door bijvoorbeeld de ontwikkeling van ‘reality-tv’. Bij reality kunnen mensen zich makkelijk inleven, en geschiedenis leent zich hier een stuk makkelijker voor dan fladderende elfjes in een magisch sprookjesbos.” Volgens de psycholoog zijn filmmakers dus niet bezig om de ‘Nederlandse identiteit’  aan te wakkeren. “Ze zijn gewoon aan het bedenken hoe ze weer een grote kaskraker kunnen maken. Anders zouden ze wel documentaires maken,” aldus Van der Molen.

Eigen geschiedenis

Gemopper in de Gouden Koets. Het knisperen van dode bladeren onder jongensvoeten. Een SS’er die door de Plantage Middenlaan marcheert. San Fu Maltha heeft de afgelopen jaren meerdere historische films geproduceerd. Hieronder vielen onder meer Majesteit, Oorlogswinter, Stille Kracht en de nieuwste oorlogsfilm van 2012 Süskind. De producent vindt dat historische film een belangrijk maatschappelijk belang dragen. “Historische films zorgen ervoor dat we onze geschiedenis niet vergeten.” Waar Van der Molen stelt dat men naar films gaat om fantasie te botvieren, stelt Maltha dat men erheen gaat om een stuk van de eigen geschiedenis terug te zien. Maar volledig van Van der Molen’s stelling wegstappen doet de producent ook weer niet. “Mensen zijn dol op fictie. Documentaires trekken al jaren steeds minder kijkers.” In 2011 zijn er twee documentaires gemaakt die de status van Kristallen Film (10.000 bezoekers) hebben bereikt. “Daarom maken we in een speelfilm sommige dingen iets dramatischer. Dan hou je de aandacht beter vast. Zo hebben we bij Süskind de kampcommandant op een paard geplaatst. In werkelijkheid reed hij op een fiets door het kamp, niet op een paard. Maar nu ziet het machtsvertoon er veel spectaculairder uit.”

Dijkdoorbraak

Herman de Wit is werkzaam bij het Nederlands Film Festival. Hoewel De Wit het met Maltha eens is dat historische films helpen voorkomen dat de geschiedenis wordt vergeten, benadrukt hij dat de toename in historische films in de afgelopen jaren niets te maken heeft met een aangewakkerde drang bij mensen om op zoek te gaan naar Nederlandse geschiedenislessen, of Nederlandse helden. “Vroeger wilde men ook historische films maken, met dezelfde ‘helden’ in beeld. Toen werden ze echter niet gemaakt. Dit komt heel simpel door de veranderende technieken.” De Wit stelt dat in de afgelopen vijf jaar de technische mogelijkheden binnen de Nederlandse filmwereld steeds professioneler zijn geworden. “Twintig jaar geleden hoorde ik filmmakers praten over een film over de Watersnoodramp. De Storm kwam er pas mee in 2006. Niet omdat kijkers ineens behoefte hadden aan helden die die verschrikkelijke tijd hadden overleefd, maar simpelweg omdat het tot 2005 technisch amper mogelijk was om een dijkdoorbraak na te bootsen.” Gaan mensen dus echt alleen maar naar historische films omdat ze zich daar makkelijker in kunnen leven bij de personages, zoals Van der Molen stelt? “Ik durf het niet met zekerheid te zeggen, maar de stelling van de psycholoog klinkt aannemelijk . Zoals ik al zei is de Nederlandse film veel professioneler geworden, dus decors lijken veel echter. Nova Zembla is gedeeltelijk in de computer gemaakt, je hebt weinig fantasie nodig om jezelf in het landschap voor te stellen.”

The Iron Lady is niet om mee te sollen

“Sink it!” De standvastige blik waarmee dit bevel tot een oorlog zal leiden is bijna beangstigend. Je houdt de adem bijna in, het witte doek zuigt alle aandacht naar zich toe. The Iron Lady strikes again!

“This bright young woman is on his tail!” Margaret Thatcher laat zich niet uit het veld slaan als ze haar eerste verkiezing verliest. Zoals zij jarenlang doorging, gaat Meryl Streep ook al vele jaren mee in het filmvak, met deze rol heeft ze de oeuvre prijs van het Berlinale International Film Festival in de wacht gesleept. Het leven van Margaret Thatcher, de eerste vrouwelijke premier van Engeland (en West-Europa) was in de werkelijkheid hard en rechtdoorzee, en in The Iron Lady is ze precies zo vertolkt.

Harnas

Margaret Thatcher (Meryl Streep) is een oude vrouw als ze besluit alle spullen van haar overleden echtgenoot Denis (Jim Broadbent) besluit op te ruimen. Langzaam begint the Iron Lady af te takelen, en ze wordt steeds meer betutteld in het huis waar ze woont. Denis is al jaren dood maar hij blijft in haar verbeelding bij haar. Zijn oude spullen brengen ook herinneringen uit Margaret’s jaren als politicus terug. Af en toe zijn de flashbacks voor Margaret zelfs zo levendig dat ze het verschil tussen werkelijkheid en herinnering niet lijkt te kunnen maken. Maar de oude dame is een taaie, langzaam ziet ze haar hele leven opnieuw aan zich voorbij gaan, met alle hoogte- en dieptepunten. Maar ze laat zich niet uit het harnas jagen, hoe oud ze ook mag zijn.

Gezichtsuitdrukkingen

“None of these men have the guts!” The Iron Lady is de bijnaam die de Sovjet-Unie haar, bijna liefkozend, toereikte in 1976. De bijnaam siert niet alleen de geharde politica, maar ook actrice Meryl Streep. Ze speelt haar rol met volle overgave. De prestatie die Streep levert hapert geen seconde bij het perfect vormgeven van Thatchers autoriteit en obsessie voor politiek. Maar als je The Devil Wears Prada hebt gezien zijn er enkele gezichtsuitdrukkingen die Streep vaak gebruikt die je erg bekend voorkomen. Hierdoor lijkt het af en toe alsof je naar Miranda Priestly zit te kijken in plaats van naar Margaret Thatcher. Denis Thatcher wordt neergezet als een man die constant bezig was zijn vrouw zo nu en dan plezier te laten hebben. Hij is niet overmatig aanwezig, maar houdt de film met zijn grapjes luchtig. Op het moment dat je echter aan de kwaliteiten van de rol gaat twijfelen (wordt hij nooit gek van zijn ambitieuze vrouw?) barst ook bij hem de bom; “Me, and the children, we can all go to hell!”

Streep neemt de rol van de middelbare en oude Thatcher op zich, maar Alexandra Roach speelt de jonge Thatcher. De felheid die Streep haar karakter geeft, ontbreekt bij Roach. De jonge Thatcher lijkt verlegen, en zelfs een beetje onnozel en naïef. Hierdoor lopen de jonge en de oude Thatcher maar moeilijk in elkaar over, en kun je bijna niet geloven dat het hier om dezelfde vrouw gaat.

Fish and chips

In The Iron Lady worden geen spectaculaire special-effects gebruikt. Er zijn geen buitengewone decors, en de opstanden die getoond worden zijn oude media-opnames. Maar juist dat, samen met de buitengewone acteurs, maakt de film zo realistisch en zo meeslepend. Je krijgt medelijden met de bejaarde Margaret, die helemaal niet vertroeteld wil worden. Je vecht mee met de middelbare Margaret als iedereen haar van haar plek wil stoten. En je ben blij voor de jonge Margaret als Denis haar tijdens een hapje fish and chips ten huwelijk vraagt.

“We do not negotiate with terrorists and thugs!” The Iron Lady strijdt voor haar idealen. En Meryl Streeps acteerprestaties brengen dit overtuigend over. In je hoofd strijdt je met haar mee. Of je het nou met haar politieke ideeën eens bent of niet. Thatcher blijft je bij, ook al zijn er geen scènes met grote explosies of zeer speciale landschappen. De film is niet spectaculair aangekleed en geeft daardoor Thatchers leven open en eerlijk weer.

Gijsbrecht van Aemstel! Iemand een stofzuiger nodig?

Als beschaafde cultuurbarbaar heb je een reputatie hoog te houden. En dat is een stuk zwaarder dan je zou denken.

Zo werd afgelopen week de meest geroemde voorstelling van Nederland opnieuw opgevoerd: Gijsbrecht van Aemstel. Dit toneelstuk, geschreven door Joost van den Vondel, sierde van 1641 tot 1968  elk jaar de planken van de Amsterdamse Stadsschouwburg als eerste voorstelling van het nieuwe jaar. En na een afwezigheid van ruim 40 jaar pakt de schouwburg deze traditie nu weer op.

Vanaf het hoogste balkon zat ook mijn familie te kijken, dat we nog een kaartjes waren gekomen was trouwens ook nog een soort wonder want ze waren echt in no time uitverkocht. Beschaafd als we zijn (ik gedraag me er af en toe naar maar we zijn echt niet opgevoed door wolven) waren we netjes gekleed, telefoons uit en vol verlangen wat eeuwenoude cultuur op te snuiven. Maar het was maar goed dat mijn moeder een rij onder me zat, want anders had ze moeten aanschouwen hoe haar dochter bijna in slaap viel bij het  beroemde stuk.

Ja dames en heren (appels en peren), bij één van Nederlands meest geroemde stukken zat ik me te vervelen! Ben ik als kind van de 21^ste (oké, technisch gezien 20^ste, maar van die eeuw heb ik maar 8 jaar meegemaakt…) eeuw te verwend met spannende actiescènes, of te gewend geraakt aan de snelheid van film? I don’t think so!! Want wie beweert dat hij/zij het stuk smachtend heeft gevolgd lach ik toch echt uit. De Gijsbrecht is beroemd (nou en?) en een briljant stuk (valt over te discussiëren maar laten we daar nu maar even van uit gaan), maar het is totaal niet meer van deze tijd. Het taalgebruik, zelfs in deze nieuwste versie, was zo stoffig dat ik eigenlijk een stofzuiger mee had moeten nemen!

Maar niet iedereen zal het met me eens zijn, neem ik aan. Want wie ben ik nou? Een 19 jarige ‘snotneus’ van een journalistiekstudent die zichzelf een beschaafde cultuurbarbaar noemt, and that’s about it.

De mogelijkheden van het, niet zo enge, internet

Wat doe je als je ineens voor de mogelijkheid staat om je film online aan het publiek aan te bieden? Hard wegrennen? De kansen grijpen? Of raak je verstrikt in een net van rechten, kosten en andere ingewikkelde zaken?

Voor filmmakers is dit een terugkerend dilemma. De ‘nieuwe generatie’ wil een film kunnen kijken op de laptop, en omdat die niet legaal te krijgen zijn downloaden ze maar van ‘duistere’ websites waar de makers geen geld van krijgen. Volgens Wendy Bernfeld is de traditionele media zoals bioscopen en televisie steeds meer ruimte aan het inleveren aan het internet, en daarom distributeurs moeten meer interactie hebben met de kijkers. Dit kan volgens haar goed doormiddel van aanbieden via het internet, waar mensen zelf hun reacties achter kunnen laten. Ook is het internet een medium dat ‘interactieve tv’ toestaat, waar mensen zelf keuzes in films zouden kunnen maken.

Hier haakt Ellen Hoffmann even in. Hoffmann is uitvoerend producent bij Submarine en het bedrijf is nu bezig met een interactief project: The Alzheimer Experience. Bij deze interactieve films, die enkel op internet te vinden zijn, kan men het proces van alzheimer zelf meemaken door te wisselen tussen verschillende perspectieven; die van de man met vergaande alzheimer, zijn vrouw (met beginnende alzheimer) en de zoon van het stel. Nu het programma een succes is op internet, wil Submarine het misschien op tv overbrengen. En hier ontstaat het probleem van de rechten. Want hoe ga je dit de schrijvers, de acteurs en alle andere deelnemers voorleggen? Jetse Sprey is advocaat. Volgens hem krijgen in Nederland wettelijk gezien alle ‘makers’ (van scenario tot montage) een ‘recht’ op een film, tenzij zij deze doormiddel van contracten afstand van doen. Hoe meer rechten de producenten of distributeurs ‘verzamelen’ met contracten, hoe makkelijker het voor hun is om een film ook op On Demand of internet aan te bieden. Veel makers zullen het hier niet mee eens zijn, begrijpelijk of niet, en kiezen er dus voor hun recht aan een belangengroep als de VEVAM, NORMA, BUMA/STEMRA of dergelijke te geven, aldus Sprey. Deze belangengroepen geven de rechten niet op, hoe aanlokkelijk de contracten ook zijn, maar dit geeft botsingen. Want hierdoor loopt het hele proces van second media vast. En volgens Bernfeld is dit een doodzonde. “If you always do, what you’ve always done. You always get, what you’ve always gotten.” Zo stelt zij het, en zo simpel is het ook. Bernfeld stelt dat er uiteraard een verschil is in een nieuwe film meteen op internet aanbieden, of een oude film een soort ‘herintroductie’ geven.

Inmiddels zijn er ook al enkele shows die dankzij internet bijzonder populair zijn geworden. Zo begon True Blood met zogenaamde ‘webisodes’ en is het nu een hit op de Amerikaanse tv’s. Desperate Housewives kreeg een volledig nieuw publiek erbij toen de show On Demand te krijgen was bij Ziggo en UPC en op de iPad en inmiddels heeft zelfs Pathé zijn On Demand (voor 24/7 online huren) de lucht in geholpen. Volgens Sprey is het onzin dat mensen bang zijn hun rechten kwijt te raken als materiaal online komt. Hiervoor is de ‘bestseller-clausule’ inmiddels aangepast. Als de film in de bioscoop of het internet een hit is en zeer goed verkoopt, gaat de compensatie voor je rechten omhoog. En doet een distributeur of producent jarenlang niks met je materiaal? Na een vastgestelde tijd op een plank stof te hebben gevangen krijg je je rechten gewoon weer terug. Bernfeld gaat hier op in, want de discussie ontstaat namelijk of mensen niet gewoon blijven downloaden. Nee, stelt zij, uit onderzoek blijkt dat mensen best bereidt zijn om te betalen voor hun film als ze die online kunnen huren. Het bewijs is Ximon.nl, die alleen maar groter wordt. En bovendien, een film via iTunes aanschaffen en zo op je iPad of iPhone bekijken, hoe verschillend is dat nou van een dvd kopen in de winkel? Waar zijn filmmakers nou eigenlijk zo bang voor?